Dạy – học Giáo dục địa phương sau sáp nhập: Kiến tạo bản sắc mới cho thế hệ trẻ

Các thầy cô, nhà trường chủ động tích hợp kiến thức văn hóa, lịch sử, địa lý, giúp học sinh vừa tiếp thu tri thức, vừa nuôi dưỡng niềm tự hào về quê hương mới.

Tích hợp để không bị “đứt gãy”

Sau khi Kon Tum và Quảng Ngãi sáp nhập thành tỉnh Quảng Ngãi, nhiều nội dung trong chương trình GDĐP cần được điều chỉnh để phù hợp với bối cảnh mới. Đây vừa là thách thức, vừa là cơ hội để ngành Giáo dục làm phong phú bài giảng, giúp học sinh tiếp cận và trải nghiệm rộng hơn về văn hóa, lịch sử, địa lý của hai vùng đất.

Bà Huỳnh Thị Thu Vân – Trưởng phòng Giáo dục Mầm non và Tiểu học Sở GD&ĐT Quảng Ngãi, cho biết: Vừa qua, sở đã tổ chức tập huấn cho đội ngũ cán bộ, giáo viên cốt cán về việc sử dụng tài liệu GDĐP trong năm học 2025 – 2026. Điểm nhấn của đợt tập huấn là giới thiệu cách lựa chọn nội dung giảng dạy theo chủ đề, đồng thời tích hợp các giá trị văn hóa, địa danh, di tích lịch sử của cả hai tỉnh cũ.

“Chúng tôi xác định việc sử dụng song song tài liệu của Kon Tum và Quảng Ngãi trong giai đoạn này là cần thiết, để chương trình học không bị đứt gãy. Giáo viên có thể lựa chọn nội dung phù hợp, sắp xếp theo chủ đề nhằm làm nổi bật sự đa dạng, phong phú của địa phương sau sáp nhập”, bà Vân chia sẻ.

Trong thời gian chờ Bộ GD&ĐT ban hành hướng dẫn chính thức, Sở GD&ĐT Quảng Ngãi sẽ tham mưu thành lập tổ biên soạn tài liệu mới trên cơ sở hợp nhất hai tổ biên soạn của Kon Tum và Quảng Ngãi trước đây. Việc biên soạn sẽ đảm bảo tính kế thừa, vừa giữ được những đặc trưng riêng, vừa tạo ra bộ tài liệu thống nhất cho học sinh toàn tỉnh.

Cùng với điều chỉnh tài liệu, ngành Giáo dục cũng khuyến khích các trường tổ chức hoạt động trải nghiệm gắn với địa phương. Học sinh có thể tham quan các di tích, làng nghề, lễ hội để trực tiếp cảm nhận, thay vì chỉ học qua sách vở. Đây là cơ hội để giáo viên thực hành “giáo dục mở”, giúp học sinh hiểu rằng quê hương mình không chỉ có quá khứ hào hùng, mà còn đang từng ngày đổi mới.

Bà Vân nhấn mạnh, đối với những nội dung về dân cư, văn hóa, giáo viên cần chủ động bổ sung kiến thức trong quá trình giảng dạy, giải thích sự khác biệt giữa hai vùng, từ đó khơi gợi tinh thần đoàn kết, gắn bó.

Trao quyền chủ động

Ông Phạm Đình Kha – Trưởng phòng Giáo dục Trung học, Sở GD&ĐT Đà Nẵng cho biết, trong tháng 8, sở đã hoàn thành việc xây dựng hệ thống chủ đề Tài liệu GDĐP cấp THCS, THPT của thành phố Đà Nẵng, dựa trên việc lựa chọn, hợp nhất các chủ đề từ tài liệu GDĐP tỉnh Quảng Nam (cũ) và thành phố Đà Nẵng (cũ) từ lớp 6 đến lớp 12, được Bộ GD&ĐT phê duyệt từ năm học 2021 – 2022.

Căn cứ hệ thống chủ đề hợp nhất, các đơn vị, trường học phân công tổ/nhóm chuyên môn, giáo viên biên soạn lại nội dung từng chủ đề. Đối với mỗi cấp học, Sở GD&ĐT Đà Nẵng gửi kèm gợi ý biên soạn các chủ đề hợp nhất, một số chủ đề mới và tài liệu GDĐP cũ để các trường tham khảo.

Khi xây dựng hệ thống chủ đề mới, việc hoán đổi thứ tự chủ đề trong mỗi lớp, giữa các lớp và cấp học so với tài liệu cũ là không thể tránh khỏi. Theo ông Kha, trong quá trình dạy học các chủ đề mới, có thể xuất hiện tình huống học sinh học lại một số chủ đề vì đã học ở lớp dưới của tài liệu cũ, hoặc chưa học một số chủ đề do chuyển xuống lớp dưới của tài liệu mới. Vì vậy, các đơn vị có thể chủ động thay đổi thứ tự chủ đề, tích hợp và bổ sung nội dung phù hợp để đảm bảo tính liền mạch, phát huy hiệu quả giáo dục.

Trên cơ sở hệ thống chủ đề GDĐP sau hợp nhất, giáo viên Trường THCS Nguyễn Huệ (Hải Châu, Đà Nẵng) đã và đang tích cực điều chỉnh, bổ sung tài liệu phù hợp với tình hình mới.

Thầy Nguyễn Văn Tuấn – Tổ trưởng tổ Lịch sử – Địa lý (Trường THCS Nguyễn Huệ), chia sẻ: Giáo viên dạy môn GDĐP có hai nhiệm vụ chính. Thứ nhất, cập nhật tên gọi các đơn vị hành chính mới, kèm chú thích tên cũ để học sinh dễ tiếp thu. Thứ hai, xây dựng kế hoạch dạy học và tổ chức giảng dạy. Giáo viên rà soát hệ thống chủ đề hợp nhất, biên soạn lại bài dạy theo cấu trúc chuẩn, đưa địa danh, di tích mới vào kế hoạch giáo dục, bài dạy, hoạt động ngoại khóa và trải nghiệm. Giáo viên được trao quyền chủ động hoán đổi thứ tự chủ đề, tích hợp kiến thức để tránh trùng lặp hoặc bỏ sót nội dung từ tài liệu cũ.

Ông Phạm Tấn Ngọc Thụy – Phó Giám đốc Sở GD&ĐT Đà Nẵng, nhấn mạnh giáo viên cần nghiên cứu dữ liệu, văn bản mới về kinh tế – xã hội, văn kiện đại hội Đảng bộ, các di tích và danh hiệu mới, số liệu thống kê… để điều chỉnh, bổ sung thông tin chính xác và kịp thời.

Sáng tạo để làm giàu bài học

Tại Trường THCS – Thực hành Sư phạm Lý Tự Trọng (Quảng Ngãi), sau khi cử 6 giáo viên cốt cán tham gia tập huấn, nhà trường nhanh chóng triển khai hướng dẫn lại cho toàn thể giáo viên. Trên cơ sở văn bản chỉ đạo của sở, trường xây dựng kế hoạch dạy học GDĐP theo từng lĩnh vực, khuyến khích giáo viên đa dạng hóa hình thức tổ chức.

Hiệu trưởng Phạm Đức Phước cho biết, với môn Lịch sử, giáo viên có thể sân khấu hóa tiết học để học sinh hóa thân thành các nhân vật lịch sử; triển khai dự án, làm mô hình, video, triển lãm về các sự kiện như khởi nghĩa Ba Tơ, chiến thắng Ba Gia. Thầy cô cũng tổ chức trò chơi lịch sử bằng Quizizz, Kahoot, boardgame “Đường về Quảng Ngãi”, hay dựng “bảo tàng mini” ngay trong lớp học.

Trong lĩnh vực văn hóa, học sinh biểu diễn chiêng – xoang, hát lý – hát hố, múa của đồng bào Hrê, Cor, Ba Na; sưu tầm truyện dân gian; tham gia “Ngày hội văn hóa địa phương” với trang phục truyền thống và ẩm thực đặc sản. Các môn học khác như Ngữ văn, Mỹ thuật, Âm nhạc cũng được tích hợp để làm giàu trải nghiệm.

Về địa lý – kinh tế, học sinh học qua Bản đồ số, thực hiện dự án “Kinh tế biển đảo Quảng Ngãi”, “Vai trò khu kinh tế Dung Quất”, hoặc tìm hiểu nghề muối Sa Huỳnh. Trò chơi “Bản đồ kinh tế Quảng Ngãi” giúp ghép huyện với sản phẩm nổi bật.

Hướng nghiệp, chính trị – xã hội cũng được chú trọng. Nhà trường tổ chức trải nghiệm tại cơ sở nghề nghiệp, mời cựu học sinh, phụ huynh chia sẻ; học sinh nhập vai cựu chiến binh, mẹ liệt sĩ, thanh niên xung phong, viết thư tri ân, vẽ bản đồ nghĩa trang liệt sĩ, tham gia thiện nguyện, chăm sóc phần mộ anh hùng.

“Sáp nhập hai tỉnh không chỉ là sự kiện hành chính, mà còn mở ra cơ hội để thế hệ trẻ tiếp cận kho tàng tri thức địa phương phong phú, bồi dưỡng lòng tự hào và ý thức trách nhiệm với quê hương mới”, ông Phước nói.

Tại Gia Lai, sau khi sáp nhập với Bình Định, giáo viên cũng chủ động tìm tòi để làm giàu bài học. Cô Phạm Thị Thiện – điểm trường Nú 2, Trường Tiểu học Cù Chính Lan (Ia Chia, Gia Lai), chia sẻ: Trong khi chờ hướng dẫn cụ thể của sở, nhà trường cùng tổ chuyên môn đã chủ động tìm hiểu để linh hoạt giảng dạy GDĐP.

Ngay tiết học đầu tiên môn Lịch sử – Địa lý lớp 4 với chủ đề “Địa phương em”, học sinh được giới thiệu kiến thức mới: Cả nước hiện chỉ còn 34 tỉnh, thành phố thay vì 63 như trước. Tại Gia Lai, sau khi sáp nhập với Bình Định, diện tích, dân số và văn hóa địa phương đều thay đổi, phong phú hơn. Học sinh được tìm hiểu thêm về văn hóa Bình Định như bài chòi, nghệ thuật tuồng bên cạnh cồng chiêng, múa xoang Tây Nguyên.

“Giáo viên phải linh hoạt, cập nhật kiến thức để vừa truyền đạt chuẩn, vừa khơi gợi niềm tự hào về sự đa dạng văn hóa vùng miền. Với các em nhỏ nơi biên giới, đây không chỉ là thông tin mới, mà còn mở ra sự tò mò về đất nước rộng lớn hơn”, cô Thiện nói.

Ngoài việc cập nhật kiến thức văn hóa – xã hội, trong dịp hè, đội ngũ giáo viên còn được tập huấn kỹ năng số, khai thác không gian số và ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong dạy học. Đây không chỉ là hành trang cho thầy cô, mà còn được lồng ghép, giới thiệu cho học sinh, khuyến khích các em sớm tiếp cận và sử dụng công nghệ theo hướng tích cực, an toàn.